100 Jaar componeren in Nederland
Hoe de muziek op stroom gekomen is
2011 Het GeNeCo viert haar 100-jarig bestaan in Arti et Amicitiae (5 februari)
Uitvoering van de compositie “De Eeuw klinkt Nu” tijdens de luister-route
“Audio-Reflectieruimtes” (Amsterdam) en op een concert in Arti et Amicitiae.
2012 Voorvertoning van de film “De Eeuw Klinkt Nu - The Century Resonates Now” op
festival November Music (‘s Hertogenbosch)
1862 Geboorte van GeNeCo mede-oprichter, componist en
leermeester Johan Wagenaar (1 november, Utrecht)
1868 Geboorte van GeNeCo mede-oprichter, componist en fotograaf
Abraham Dirk Loman (26 november, Amsterdam)
1870 Siegfried Marcus slaagt er in een voertuig te laten rijden op
benzine
1873 Geboorte van GeNeCo mede-oprichter, pianist en
componist Dirk Schäfer (25 november, Rotterdam)
1876 Alexander Graham Bell vindt de telefoon uit
1877 Bernard Zweers: "Missa Quatuor Vocibus"
Thomas Alva Edison vindt de phonograaf uit en is de eerste
mens die geluid kan opnemen èn weergeven
Ter gelegenheid van het eeuwfeest van het Genootschap van Nederlandse Componisten in 2011 maakte de COM de film “De Eeuw klinkt Nu”: een persoonlijk verslag van 100 jaar componeren in Nederland, over de invloed van de zich ontwikkelende techniek, en over de veranderende rol van de componist.
Alles hierover op de De Eeuw Klinkt Nu-pagina.
Hieronder gegevens over de oprichters van het GeNeCo (tegenwoordig: Nieuw GeNeCo), over muzikale hoogte- en dieptepunten in de afgelopen eeuw en over de uitvindingen die de muzikale wereld ingrijpend veranderden.
Proloog: 1849 - 1910
1849 Geboorte van GeNeCo mede-oprichter, journalist en componist
Simon van Milligen (14 december, Amsterdam)
1854 Geboorte van GeNeCo mede-oprichter, componist en leermeester
Bernardus Josephus Wilhelmus Zweers (18 mei, Amsterdam)
1860 Grafische opnames van de menselijke stem door Édouard-Léon Scott de
Martinville, dankzij de computer hoorbaar gemaakt in 2008
1969 Neil Armstrong en Buzz Aldrin zijn de eerste mensen op de maan
Geïnspireerd door Aktie Tomaat verstoren actievoerders een concert
in het Concertgebouw als protest tegen de te-behoudende muziek-
programmering (Aktie Notenkraker)
Het subsidiëren van de “Amerika-beledigende” opera “Reconstructie” van
Louis Andriessen, Reinbert de Leeuw, Misha Mengelberg, Peter Schat
en Jan van Vlijmen (libretto Hugo Claus en Harry Mulisch) leidt door
een hetze van Dagblad De Telegraaf tot vragen in de Tweede Kamer
1878 Charles Batchelor maakt met een phonograaf opnamen van de New Yorkse
Metropolitan Elevated Railroad in een onderzoek naar geluids-hinder
1879 Geboorte van GeNeCo mede-oprichter, dirigent en componist
Peter Gijsbert van Anrooy (13 oktober, Zaltbommel)
1881 Geboorte van GeNeCo-initiatiefnemer en componist Jan van Gilse
(11 mei, Rotterdam)
Bernard Zweers: "Symfonie nr.1 in D-majeur"
1885 Bernard Zweers wordt docent aan het Amsterdams Conservatorium
1887 Emile Berliner verkrijgt patent op de grammofoon met (platte, en dus
handzame) 78-toeren platen
1897 Bram Loman: "Liedje van Lucia"
1898 Valdemar Poulsen bouwt de eerste staaldraad-recorder, de voorloper van
de tape-recorder
1899 Johan Wagenaar: opera "Doge van Venetië"
1900 Peter van Anrooy: "Piet Hein Rhapsodie"
1913 Oprichting BUMA door onder andere Jan Van Gilse (initiatiefnemer), Bram Loman (directeur),
Simon van Milligen (voorzitter), Johann Alsbach (secretaris), Anton Averkamp, Sem Dresden en
Johan Wagenaar (bestuur).
1914 Uitbreken Eerste Wereldoorlog (tot en met 1918)
1916 Johan Wagenaar: opera "De Cid", ere-doctoraat Universiteit van Utrecht
Vestiging van GeNeCo op het adres J.W.Brouwersplein 29, Amsterdam
(nu Concertgebouwplein 29)
1920 Leon Termen bouwt de Thereminovox, beter bekend
als Theremin: klanksturing via inductie
1921 Eerste commerciële radio-uitzending door KDKA, Pittsburgh
1922 Jan van Gilse vertrekt bij het USO na conflicten met Willem Pijper
Bernard Zweers vertrekt als directeur van het Amsterdams
Conservatorium
1923 Oprichting radio-omroep HDO, later AVRO, met de eerste regelmatige
radio-uitzendingen in Nederland
1924 Overlijden van Bernard Zweers
(9 december, Amsterdam)
GeNeCo verhuist naar de Jacob
Obrechtstraat 51, Amsterdam
1948 Introductie van de 33-een-derde-toeren langspeelplaat (LP): de speelduur gaat naar 45 minuten
Pierre Schaefer maakt in Parijs de eerste musique concrète
Muziekindustrie-probleem nummer 1 komt op de markt: de draagbare bandrecorder, waardoor
thuis grammofoon-platen en radio-uitzendingen gekopieerd kunnen worden
1949 Muziekindustrie-probleem nummer 2 verschijnt: het fotokopieerapparaat van Xerox
maakt het mogelijk eenvoudig muziekpartituren te kopiëren
1950 Gitarist Les Paul zet een extra afspeel-kop op zijn Ampex 300 en maakt de eerste
"over-dubs" (gedubbelde opnamen)
1951 Eerste officiële NTS-televisie-uitzending (2 oktober)
1952 Eerste electronische compositie van pionier Henk Badings ("Countess Cathleen")
John Cage componeert "4'33" (zie COM-projekt Nul Kelvin)
1954 Afscheid van Peter van Anrooy bij de Avro
Overlijden Peter van Anrooy (31 december, Den Haag)
Overlijden Bram Loman (17 september, Amsterdam)
Sony introduceert de draagbare transistor-radio
GeNeCo naar Herengracht 458, Amsterdam
1960 Commerciële “piratenzender" Radio Veronica gaat uitzenden vanaf zee
Studio voor Elektronische Muziek aan de Rijksuniversiteit te Utrecht
1961 Yuri Gagarin maakt als eerste mens een ruimtevlucht om de aarde
Amerikaanse troepenmacht in Vietnam sterk uitgebreid
1962 - 1986 Ruimte
1963 Muziekindustrie-probleem nummer 3: Philips komt met de Compact Cassette
1967 Het eerste grote pop-festival, Monterey
International, mogelijk gemaakt door de
ontwikkeling van grote public-address
(PA) systemen
Eerste Amerikaanse LP-release van een
electronische compositie: Morton
Subotnick's "Silver Apples of the Moon"
Robert Moog brengt de Moog Modular,
een synthesizer bestaande uit losse
modules en met een door de consument te
bepalen samenstelling
1981 Oprichting Fonds voor de Scheppende Toonkunst, waardoor een aantal
bevoorrechte componisten voor hun werken betaald kan worden.
Philips demonstreert de Compact Disc (CD)
Eerste GSM-telefoons
Lancering van de eerste Space Shuttle
1982 GeNeCo verhuist naar Prof.E.M.Meijerslaan 3,
Amstelveen
1987 - 2011 Het Web
1989 Michel Waisvisz bouwt zijn synthesizer-interface "The Finger-Web"
1990 Muziekindustrie-probleem 5: komst van de zelf-beschrijfbare CD
als vervanging voor computer-data-opslag op een floppy-disc
maakt kopiëren van muziek-cd's mogelijk
1991 Eerste web-pagina's op het internet
Oprichting Thuiskopiefonds voor de incassering van muziek-
auteurs-gelden via een opslag op lege geluidsdragers zoals
cassette en cd (2007: Stichting de Thuiskopie)
1996 Steinberg brengt Cubase VST op de markt, sequencer-software
voor het opnemen, bewerken en mixen van 32 sporen audio
Een kritisch rapport van het GeNeCo over
het Fonds voor de Scheppende Toonkunst
leidt er toe dat de groep componisten die
bij het Fonds het grootste belang heeft het
GeNeCo verlaat en Componisten 96 opricht
Het GeNeCo verhuist naar het BIM-huis,
Oude Schans 73 Amsterdam
1997 Introductie van de DVD-video disc
Software-synthesizers, eerst als plug-ins voor sequencers, later ook stand-alone
1998 Muziekindustrie-probleem 6: MP3-spelers voor het afspelen van muziek
afkomstig van CD en het zich snel ontwikkelende internet
Lancering eerste module van het International Space Station
2003 Muziekindustrie-probleem 7: komst van de schrijfbare dvd (kopiëren van films)
Muziekindustrie-probleem 8: GSM-telefoons worden gebruikt als MP3-speler
Als antwoord op illegaal kopiëren vanaf het internet start Apple de iTunes-store, waar muziek-files kunnen worden
gekopieerd tegen betaling
2004 Het GeNeCo gaat naar naar Funenpark 1, Amsterdam
2005 Gratis video-hosting via YouTube
Muziekindustrie-probleem 9: uitwisselen van muziek en video-dvd's neemt grote
vlucht dankzij het Bit-Torrent protocol (decentraal peer-to-peer downloaden)
2008 Spotify start met betaalde muziekverspreiding via internet-streaming
DONEMUS gaat op in het Muziek Centrum Nederland, tezamen met o.a.
Gaudeamus en het Nederlands Elektro-Akoestisch Repertoirecentrum
Het Geneco verhuist naar Rokin 111, Amsterdam (Muziek Centrum Nederland)
1932 BUMA krijgt het feitelijk alleenrecht voor de auteurs-bemiddeling in Nederland
1933 Jan van Gilse verlaat Duitsland na het aan de macht komen van Adolf Hitler en wordt
directeur van het Utrechts Conservatorium
1935 Peter van Anrooy vertrekt bij het Residentie Orkest
1936 De Duitse firma BASF maakt een opname van een symphonie-orkest met behulp
van een AEG band-recorder met geluidsband op plastic-basis
1937 - 1961 Van Zwart-wit naar Kleur
1937 Johan Wagenaar opent de Tentoonstelling van Hedendaagse Muziek in het
Gemeentemuseum te Den Haag
Johan Wagenaar vertrekt als directeur van het Koninklijk Conservatorium
Peter van Anrooy weigert het Nazistische Horst-Wessellied te dirigeren bij
het huwelijk van prinses Juliana en Bernhard Biesterveld
1939 Norman McLaren voltooit zijn eerste films met getekend geluid
1940 Johan Wagenaar: symfonisch gedicht “Elverhöi”
Jan van Gilse voltooit zijn “dramatische legende” (opera) “Tijl”
Walt Disneys tekenfilm “Fantasia” met 8-spoors stereo-geluid
Duitse bezetting (tot 1945)
1941 Radio-interview met Jan van Gilse
Radio-interview met Johan Wagenaar
Overlijden Johan Wagenaar (17 juni, Den Haag)
1942 Jan van Gilse moet onderduiken
1888 Simon van Milligen: "Serenade"
Johan Wagenaar wordt organist in de Utrechtse Domkerk
Edisons "Home Phonograph" verovert de wereld
1889 Bram Loman begint in Amsterdam een bedrijfje voor de reparatie van
fotografische apparatuur
Simon van Milligen: opera "Brinio"
Johan Wagenaar: cantate "De Schipbreuk"
Uitvinding van de (sprekende!) film door Edison
1901 Jan van Gilse: "Symphonie in F Dur"
Dirk Schäfer: "Kwintet in Des"
Oprichting van de Victor Talking Machine Company door Berliner en Eldridge Johnson:
de 78-toeren grammofoonplaten zullen de phonograaf-rollen verdringen
1902 Simon van Milligen: opera "Darthula"
1903 Het eerste vliegtuig wordt gebouwd door de gebroeders Wright
1905 Peter van Anrooy wordt dirigent te Groningen
1907 Bram Loman reist door Nederlands-Indië, Australië en Nieuw-Zeeland
1909 Johan Wagenaar: oeverture "De Getemde Feeks"
Bernard Zweers: orkestwerk met zang "(Ode) Aan de schoonheid"
1910 Peter van Anrooy wordt dirigent in Arnhem
1917 Peter van Anrooy wordt dirigent van het Residentie Orkest Den Haag
Jan van Gilse wordt dirigent van het Utrechts Stedelijk Orkest
1919 Johan Wagenaar wordt directeur van het Koninklijk Conservatorium
in Den Haag
Eerste radio-uitzending in Nederland door Hanso Henricus Idzerda (6 november)
1926 John Logie Baird demonstreert de eerste televisie in Hastings, Engeland
1927 De eerste sprekende commerciële film "The Jazz Singer" met Al Jolson is een sensatie: de "talkies" zijn geboren
1929 Peter van Anrooy wordt ook dirigent van het Toonkunstkoor Den Haag
Overlijden van Simon van Milligen (11 maart)
1930 Eerste televisie-uitzendingen in Nederland (Erik de Vries, Philips)
Nederland raakt in de ban van de radio
1931 Overlijden van componist-pianist Dirk Schäfer (16 februari, Amsterdam)
1943 Jan van Gilse's jongste zoon Maarten geëxecuteerd
1944 Jan van Gilse's oudste zoon Janric geëxecuteerd
1944 Overlijden van Jan van Gilse op onderduik-adres bij collega-componist
Rudolf Escher (8 september, Oegstgeest)
1946 Oprichting Documentatiecentrum voor de Nederlandse Muziek (DONEMUS)
1947 Peter van Anrooy start de populaire radio-rubriek "Inleiding tot Muziekbegrip"
1956 Eerste studio voor electronische muziek in Nederland
wordt opgezet in het Nat-lab van Philips te Eindhoven
1957 De Amerikaanse jeugd-cultuur verovert Nederland
Lancering van de Russische Sputnik, de eerste
kunstmatige satelliet
Philips komt met de eerste grammofoonplaat met
electronische muziek ter wereld, "Song of the Second
Moon" van Tom Dissevelt en Kid Baltan
(Dick Raaymakers)
1965 De ontzuiling geeft ruimte aan nieuwe spirituele denkwijzen, deels
gebaseerd op Oosterse mystiek en hallucinerende middelen
Illegaal kopiëren van muziek vanaf radio en LP op cassette neemt snel toe
De televisie verovert Nederland
Het GeNeCo-kantoor wordt gevestigd op de
Marius Bauerstraat 30, Amsterdam
1973 TEAC komt met een 4-spoors taperecorder voor thuis-gebruik, de aanzet
tot het ontstaan van “home-studio’s”
1975 Einde van de oorlog in Vietnam
Professionele studio’s gaan digitaal opnemen dankzij analoog- digitaal
(AD-) converters
Michel Waisvisz bouwt de Kraakdoos, een synthesizer waarvan de bespeler
zelf een onderdeel vormt
1976 Korg komt met een semi-modulaire synthesizer, de MS 20
Steve Wozniak ontwerpt de eerste Personal Computer (PC), deze wordt onder de
naam Apple op de markt gebracht als bouwdoos
Muziekindustrie-probleem 4: JVC komt met het Video Home System (VHS) als
vervanging van de 8 mm-film: opnemen vanaf de televisie wordt mogelijk
1983 De Commodore 64, eerste personal computer met programmeerbare geluids-chip
De eerste synthesizers met midi, waardoor muziek-data kan worden opgeslagen
en teruggestuurd via een sequencer, later via de PC
1984 Apple komt met de Macintosh-computer
Independent labels brengen niet-commerciële muziek uit op cassette
1986 Lancering van de eerste module van het Russische ruimtestation MIR
(blijft in gebruik tot 1998)
2001 Apple brengt de iPod, via pod-casting zijn al spoedig complete
"radio"-programma's te downloaden vanaf het internet
2009 Het Fonds voor de Scheppende Toonkunst wordt samengevoegd met het
Fonds voor Amateurkunst en Podiumkunsten en het Fonds voor
Podiumprogrammering en Marketing tot het Fonds Podiumkunsten (FPK)
2010 Vestiging GeNeCo in het Muziekgebouw aan ‘t IJ, Piet Heinkade 5,
Amsterdam
